Materiały szkoleniowe dla rodziców

Uczniowie i rodzice
kapitałem społecznym nowoczesnej szkoły

Materiały szkoleniowe dla rodziców

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Materiały szkoleniowe dla rodziców

Uczniowie i rodzice
kapitałem społecznym nowoczesnej szkoły

Warszawa 2014

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Autor: Michał Wroński
Konsultacje i współpraca: Elżbieta Nerwińska, Elżbieta Tołwińska-Królikowska Projekt i opracowanie graficzne: www.contrabanda.pl

Publikacja wydana w ramach projektu

Szkoła Współpracy. Uczniowie i rodzice kapitałem społecznym nowoczesnej szkoły

w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.
Publikacja jest współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Publikacja wyraża wyłącznie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem wydawcy i sponsora projektu.

ISBN 978-83-60760-86-4

Wydawca:
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Plac Inwalidów 10
01-552 Warszawa biuro@frdl.mazowsze.pl www.frdl.org.pl

Druk i oprawa: AGENT PR Sylwester Wolak Nakład: 2100 egz.

Publikacja jest rozprowadzana bezpłatnie.

4

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Spis treści

Wprowadzenie ……………………………………………………………………. 6

I. Wymagania państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. 9

II. Rodzice w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Kompetencje rady rodziców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Kompetencje stanowiące rady rodziców wynikające z ustawy o systemie oświaty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Kompetencje opiniodawcze rady rodziców wynikające z ustawy o systemie oświaty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Rada rodziców w ustawie Karta Nauczyciela: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Rada rodziców w rozporządzeniach wykonawczych do ustawy o systemie oświaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Dobre praktyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

III. Samorząd uczniowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Współpraca samorządu uczniowskiego z rodzicami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Współpraca samorządu uczniowskiego ze środowiskiem lokalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

IV. Rada szkoły platformą współpracy w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

Podstawowe zadania określone w art. 50 ustawy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

V. Praktyczny Model Kapitału Społecznego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 VI. Jak znaleźć i zaangażować rodziców do działania na rzecz szkoły? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Podstawa prawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Bibliografia …………………………………………………………………………32 Polecane portale dla rodziców. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5

WPROWADZENIE

1. W jaki sposób rozumiemy tytułową Szkołę Współpracy oraz inne najważniejsze pojęcia projektu: współpraca, kapitał społeczny, nowoczesna szkoła?

Szkoła Współpracy oznacza dla nas, że na co dzień rodzice i uczniowie mają wpływ na to, jak pracuje, wygląda, funkcjonuje szkoła i jakie zasady w niej obowiązują. To dlatego w projekcie będziemy wzmacniać samorząd uczniowski, rady rodziców i inne partycypacyjne metody zarządzania szkołą i przedszkolem.

Szkoła Współpracy to dla nas przestrzeń nie tylko dla uczniów i nauczycieli, ale także w coraz większym stopniu centrum uczenia się przez całe życie. Współczesną rolą szkoły jest rozwój kompetencji współpracy wśród dorosłych mieszkańców społeczności lokalnej, a szczególnie rodziców.

W jaki sposób rozumiemy kapitał społeczny?

Nasza odpowiedź nawiązuje do definicji kapitału społecznego, przyjętej w Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego, która określa go jako:
Relacje, które budowane są na zaufaniu, sprzyjają współpracy, komunikacji i kreatywności oraz wiążą jednostkę ze społeczeństwem w sposób umożliwiający jej współdziałanie z innymi i realizowanie wspólnych celów.

Kapitał społeczny, na który składają się otwartość, zainteresowanie wspólnymi sprawami i zaangażowanie, sprzyja rozwojowi zaufania. Zależy nam na wzmacnianiu pomostowego kapitału społecznego. Kapitał budujący pomosty odnosi się do sieci, związków, które łączą zupełnie różnych ludzi, reprezentujących różne grupy.

6

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Jakie warunki powinna tworzyć szkoła, by opisana wyżej współpraca miała miejsce, a tym samym budowany był kapitał społeczny?

Relacje/klimat społeczny: warunkiem współpracy w szkole jest stworzenie podmiotowych relacji, które po- zwolą na rozwój i uczenie się zarówno uczniów, jak i nauczycieli i rodziców. Środowisko psychospołeczne szkoły oraz przystosowanie szkolne (w tym m.in. uczestnictwo uczniów w życiu szkoły, satysfakcja ze szkoły, utożsamianie się ze szkołą, postrzeganie wymagań szkolnych) – mają decydujący wpływ na zachowanie, osiągnięcia szkolne, zdrowie (w tym zachowania zdrowotne) oraz samopoczucie uczniów1.

Organizacja pracy szkoły: uzgadniana w dialogu z rodzicami i uczniami.

• Istotny jest współudział uczniów i rodziców w tworzeniu reguł szkolnych (statutu, regulaminów i kodeksów szkolnych).
• Ważny jest udział uczniów i rodziców w wyborze sposobów codziennego funkcjonowania szkoły: przerwy,organizacja szatni, recykling, korzystanie z sal gimnastycznych itp.
• Udział uczniów i rodziców w wyborze treści i metod nauczania (w zakresie dopuszczalnym przez prawo).
• Udział w decyzjach dotyczących finansów szkolnych, zarówno rady rodziców, jak i budżetu szkolnego.
• Udział w ewaluacji pracy szkoły i wpływ na wprowadzanie zmian, wynikających z rekomendacji ewaluacyjnych.Dydaktyka: udział uczniów i rodziców w wyborze metod nauczania (w zakresie dopuszczalnym przez prawo); warto wpływać np. na częstsze stosowanie metod pracy dydaktycznej sprzyjających rozwijaniu umiejętności psycho- społecznych i gotowości do współpracy; są to szczególnie: praca w grupach, dyskusje i debaty, metoda projektu (doświadczanie sprawstwa).

• Udział uczniów i rodziców w wyborze treści nauczania: wnioskowanie o treści ważne dla uczniów lub istotne lokalnie czy w związku z ważnymi wydarzeniami w świecie; wpływ na wykorzystanie godzin dodatkowych (np. tzw. „karcianych”).
• Konsultowanie zasad oceniania, wnioskowanie o zmiany w szkolnym systemie oceniania, opiniowanie realizacji jego zapisów (w odniesieniu do oceniania przedmiotowego i oceny zachowania).
• Włączanie rodziców do procesu edukacyjnego – zarówno jako osób wspierających własne dzieci, jak i jako ekspertów i wsparcie dla nauczycieli.

1 Nutbeam D., Smith C., Moore L., Bauman A.: Warning! Schools can demage your health: Alienation from school and its impact on health behavior. J. Paeditr. Child Health, 1993, 29, suppl. 1, s. 25-30, cyt. za: Małkowska-Szkutnik A., Zakład Medycyny Szkolnej Instytutu Matki i Dziecka „Postrzeganie środowiska psychospołecznego szkoły i przystosowania szkolnego, ze szczególnym uwzględnieniem wsparcia spo– łecznego, a częstość występowania zachowań ryzykownych u gimnazjalistów”.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

7

Przestrzeń szkoły: urządzenie sal, korytarzy, szatni powinno sprzyjać współpracy, rozmowie i zaufaniu. Przestrzeń nie powinna separować.

• Dla rodziców: urządzenie sal, korytarzy, szatni powinno sprzyjać współpracy, rozmowie i zaufaniu, stwarzać przyjazną atmosferę, zwiększać poczucie identyfikacji uczniów ze szkołą; przestrzeń nie powinna separować.
• Dla uczniów: miejsca dla współpracy (również międzyklasowej), prezentacji tego, co dla nich ważne, spędzania wolnego czasu, wspólnej zabawy.Samorządność w szkoleRada – to doradzanie, udzielanie porad, sposób zaradzenia czemuś. W słowniku języka polskiego pod tym hasłem odczytujemy następujące określenia: dobra, mądra, praktyczna, życzliwa, cenna, przyjacielska. Na każdym etapie życia, w różnych układach rodzinnych, towarzyskich i służbowych potrzebujemy i szukamy porad, ale także wsłuchujemy się w potrzeby innych i sami oferujemy pomoc, wykorzystując własne doświadczenia. Podstawowym warunkiem huma- nizacji tego procesu jest autentyczna potrzeba osoby, która mądrej i przyjacielskiej porady oczekuje.Jest i drugie, instytucjonalne znaczenie tego słowa. W słowniku języka polskiego czytamy, że rada to zgromadzenie obradu- jące. Radę stanowić może zespół ludzi wybranych przez pewną grupę społeczną lub powołanych przez władzę. Ze względu na kompetencje i zadania może to być organ doradczy lub decydujący w pewnych określonych przepisami prawa sprawach.

W szkole działa rada pedagogiczna, rada rodziców, może działać rada szkoły. Samorząd uczniowski posiada swoją reprezentację, która pełni podobną rolę. Nieliczne prowadzone w Polsce badania problemu samorządności
w szkole pokazują, że młodzież, rodzice i nauczyciele, wspólnie z dyrektorem, nie są w obecnym systemie szkolnym zbyt aktywni i zainteresowani budowaniem demokratycznych procedur i atmosfery współpracy
w szkole. Ważnym impulsem do zmiany postaw może być w pewnym zakresie prawo, które w sposób jednoznaczny określać powinno kompetencje poszczególnych organów szkoły i zasady ich współpracy.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. § 3. Statut szkoły określa:

1) Szczegółowe kompetencje organów szkoły, którymi są:

a) dyrektor szkoły,
b) rada pedagogiczna,
c) samorząd uczniowski,
d) rada szkoły oraz rada rodziców – jeżeli zostały utworzone.

2) Zasady współdziałania organów szkoły oraz sposób rozwiązywania sporów między nimi.

8

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

I. Wymagania państwa

Zacznijmy od omówienia zapisów załącznika do rozporządzenia w sprawie nadzoru pedagogicznego. W załączniku z 2012 roku przedstawione są wymagania państwa w stosunku do pracy szkół. Poniżej przedstawiam te, które dotyczą szeroko rozumianej współpracy organów szkoły: samorządu uczniowskiego, rady rodziców, rady peda- gogicznej i dyrektora szkoły. Wymagania na poziom „D” (minimalny akceptowany), zapisane są następująco:

ÎKoncepcja pracy szkoły lub placówki jest znana uczniom i rodzicom oraz przez nich akceptowana. ÎUczniowie znają stawiane przed nimi cele uczenia się i formułowane wobec nich oczekiwania. ÎInformowanie ucznia o jego postępach w nauce oraz ocenianie pomagają uczniom uczyć się i planować ich

indywidualny rozwój.
ÎNauczyciele i uczniowie tworzą atmosferę sprzyjającą uczeniu się.
ÎUczniowie są zaangażowani w zajęcia prowadzone w szkole lub placówce i chętnie w nich uczestniczą. ÎNauczyciele stwarzają sytuacje, które zachęcają każdego ucznia do podejmowania różnorodnych aktywności. ÎDziałania szkoły lub placówki zapewniają uczniom bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne, a relacje między

wszystkimi członkami społeczności szkolnej są oparte na wzajemnym szacunku i zaufaniu.
ÎUczniowie współpracują ze sobą w realizacji przedsięwzięć będących wynikiem działań samorządu uczniow- skiego. Zasady postępowania i współżycia w szkole lub placówce są uzgodnione i przestrzegane przez uczniów,

pracowników szkoły i rodziców
ÎW szkole lub placówce prowadzi się działania kształtujące pozytywny klimat sprzyjający uczeniu się. ÎSzkoła lub placówka pozyskuje i wykorzystuje opinie rodziców na temat swojej pracy.
ÎW szkole lub placówce współpracuje się z rodzicami na rzecz rozwoju ich dzieci.
ÎRodzice współdecydują w sprawach szkoły lub placówki i uczestniczą w podejmowanych działaniach.

Zwracam uwagę na ważne określenia, obligujące szkołę do ich spełniania: uczniowie współpracują, koncepcja znana i akceptowana, sprzyjająca atmosfera, zapewnienie uczniom bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego, zasady są uzgadniane, samorządność uczniowska, opinie rodziców są wykorzystywane, współpracuje się z rodzicami, rodzice współdecydują. Odpowiedz sobie na pytanie, czy twoja szkoła wypełnia te minimalne wymagania. Czy jest jeszcze coś do poprawienia?

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

9

Wymagania państwa na poziomie „B” (wysokie, ale jeszcze nie najwyższe) w zakresie współpracy organów szkoły są następujące:

ÎKoncepcja pracy szkoły lub placówki jest przygotowywana, modyfikowana i realizowana we współpracy z uczniami i rodzicami.

ÎUczniowie mają wpływ na sposób organizowania i przebieg procesu uczenia się. Czują się odpowiedzialni za własny rozwój.

ÎUczniowie inicjują i realizują różnorodne działania na rzecz własnego rozwoju, rozwoju szkoły lub placówki i społeczności lokalnej oraz angażują w nie inne osoby.

ÎW szkole lub placówce, wspólnie z uczniami i rodzicami, analizuje się podejmowane działania wychowawcze, w tym mające na celu eliminowanie zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań. Ocenia się ich skutecz- ność oraz, w razie potrzeb, modyfikuje.

ÎW opinii rodziców i uczniów wsparcie otrzymywane w szkole lub placówce odpowiada ich potrzebom.
ÎW szkole lub placówce są realizowane inicjatywy rodziców na rzecz rozwoju uczniów oraz szkoły lub placówki. ÎWspółpraca szkoły lub placówki ze środowiskiem lokalnym wpływa na ich wzajemny rozwój.
ÎWspółpraca szkoły lub placówki z instytucjami i organizacjami działającymi w środowisku lokalnym wpływa

korzystnie na rozwój uczniów.
ÎZarządzanie szkołą lub placówką sprzyja udziałowi nauczycieli i innych pracowników szkoły lub placówki oraz

uczniów i rodziców w procesie podejmowania decyzji dotyczących szkoły lub placówki.

Na tym poziomie wymagania są ambitniejsze: rodzice i uczniowie współdziałają ze szkołą, również przy budowaniu i realizacji koncepcji pracy, uczniowie inicjują i realizują różnorodne działania, wspólnie z uczniami i rodzicami ana- lizuje się podejmowane działania, uczniowie i rodzice mają wpływ na kształtowanie szkolnej rzeczywistości, realizo- wane są inicjatywy rodziców, udział nauczycieli, uczniów, rodziców i innych pracowników w procesie decyzyjnym itp.

Czy i ile brakuje twojej szkole do spełnienia tych wymagań? Czy chcesz, by twoja szkoła tak funkcjonowała i osiągała dobre wyniki w tych obszarach?

Każdy szkolny stan ma swoją reprezentację, która jest organem przedstawicielskim i reprezentuje odpowiednio: uczniów, rodziców i nauczycieli. Jeżeli używane jest np. określenie „uczniowie i rodzice mają wpływ na to, jakie wartości i normy obowiązują w szkole” – należy to odczytywać, że te kompetencje dotyczą odpowiednio reprezentacji samorządu uczniowskiego czy rady rodziców. Trudno w każdej sprawie szkolnej współpracować z każdym uczniem lub z każdym rodzicem.

Przy omawianiu wymagań podkreślić należy, że użyte w opisie wymagań określenia uczeń, rodzic, nauczyciel dotyczą całych grup społeczności szkolnej.

10

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

To reprezentacja samorządu uczniowskiego wypowiada się w imieniu wszystkich uczniów, rada rodziców w imieniu wszystkich rodziców, a rada pedagogiczna w imieniu wszystkich nauczycieli, w tym dyrektora szkoły, który jest przewodniczącym tej rady.

II. Rodzice w szkole

Prawa rodziców wynikają między innymi z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i z Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Polska honoruje te międzynarodowe akty prawne i gwarantuje rodzicom prawo do:

Îwyboru szkoły dla dziecka;
Îwychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami;
Îwychowywania swoich dzieci w duchu tolerancji i zrozumienia dla innych, bez dyskryminacji wynikającej

z koloru skóry, rasy, narodowości, wyznania, płci oraz pozycji ekonomicznej;
Îpełnego dostępu do formalnego systemu edukacji dla swoich dzieci, z uwzględnieniem ich potrzeb, możli-

wości i osiągnięć;
Îdostępu do wszelkich informacji o instytucjach oświatowych, które mogą dotyczyć ich dzieci;
Îpomocy materialnej ze strony władz publicznych, eliminującej wszelkie bariery finansowe, które mogłyby

utrudnić dostęp ich dzieci do edukacji;
Îżądania od odpowiedzialnych władz publicznych wysokiej jakości usługi edukacyjnej.

Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania oraz nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Mają też wolność w kwestii wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. W przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi rodzicom dano prawo wyboru typu szkoły, do której trafi uczeń. Może to być szkoła ogólnodostępna, szkoła integracyjna, szkoła z oddziałami integracyjnymi, szkoła z oddziałami specjalnymi lub szkoła specjalna. Ustawa przewiduje dla takich uczniów również kształcenie prowadzone w formie nauczania indy- widualnego.

Reprezentacją ogółu rodziców jest rada rodziców. Rady rodziców działają w szkołach i placówkach – art. 53 ustawy o sys- temie oświaty. W artykule tym określony też został sposób wyboru i skład rady rodziców. W skład rad rodziców wcho- dzą w szkołach – po jednym przedstawicielu rad oddziałowych, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danego oddziału. W wyborach jednego ucznia reprezentuje jeden rodzic. Wybory przeprowadza się na pierw- szym zebraniu rodziców w każdym roku szkolnym. Szczegółowe działania określa art. 54 ustawy o systemie oświaty.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11

Kompetencje rady rodziców

Kompetencje stanowiące rady rodziców wynikające z ustawy o systemie oświaty:

• uchwala regulamin własnej działalności, w którym określa wewnętrzną strukturę, tryb pracy rady oraz szcze- gółowy tryb przeprowadzania wyborów – art. 53 ust. 4;
• uchwala w porozumieniu z radą pedagogiczną program wychowawczy szkoły obejmujący treści i działania o charakterze wychowawczym, skierowany do uczniów i realizowany przez nauczycieli – art. 54 ust. 2;
• uchwala w porozumieniu z radą pedagogiczną program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów i środowiska – art. 54 ust. 4;
• deleguje jednego przedstawiciela do komisji konkursowej wyłaniającej kandydata na stanowisko dyrektora szkoły – art. 36a ust. 6 pkt 3 lit. B;
• występuje z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły do dyrektora szkoły i innych organów szkoły, organu prowadzącego, organu sprawującego nadzór pedagogiczny, – art. 54 ust. 1;
• wyraża zgodę wspólnie z radą pedagogiczną (na wniosek innych organów szkoły) na wprowadzenie obowiązku noszenia jednolitego stroju przez uczniów na terenie szkoły – art. 64a ust. 1;
• wnioskuje o wprowadzenie obowiązku noszenia jednolitego stroju przez uczniów na terenie szkoły – art. 64a ust. 1;
• wnioskuje o zniesienie obowiązku noszenia przez uczniów jednolitego stroju zgodnie z przepisami ust.1. i 2 –art. 64a ust. 7
• uzgadnia z innymi organami szkoły wzór jednolitego stroju – art. 64a ust. 3.
• deleguje przedstawiciela rad rodziców do komisji konkursowej wyłaniającej kandydata na stanowisko dyrektoranowo zakładanego zespołu szkół lub placówek – art. 36a ust. 9 pkt 2.Kompetencje opiniodawcze rady rodziców wynikające z ustawy o systemie oświaty:
  • opiniuje projekt planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły – art. 54 ust. 2 pkt 3;
  • opiniuje program i harmonogram poprawy efektywności kształcenia lub wychowania szkoły – art. 54ust. 2 pkt 2;
  • opiniuje podjęcie działalności w szkole organizacji lub stowarzyszeń (opinia rady rodziców musi być pozytywna)– art. 56 ust. 2 pkt 2.Z ustawy Karta Nauczyciela wynika, że rada rodziców:
    • opiniuje pracę nauczyciela do ustalenia oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu – art. 9c ust. 6 i 7;
    • może wnioskować o dokonanie oceny pracy nauczyciela, w tym dyrektora szkoły – art. 6a ust. 3.Z rozporządzeń wykonawczych do ustawy o systemie oświaty wynika, że rada rodziców też:• szkole nadaje imię organ prowadzący na wniosek rady szkoły lub wspólny wniosek rady pedagogicznej, rady rodziców i samorządu uczniowskiego – §1 ust. 4 rozporządzenia o ramowych statutach szkół;

12

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

• opiniuje wyznaczenie na początku etapu edukacyjnego dla danego oddziału od 2 do 4 przedmiotów ujętych w pod- stawie programowej w zakresie rozszerzonym – § 7 ramowego statutu publicznego liceum ogólnokształcącego;
• opiniuje wprowadzenie dodatkowych zajęć edukacyjnych do szkolnego planu nauczania – § 3 ust. 2 rozporzą-dzenia w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych;
• opiniuje ustalenie dodatkowych dni wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych – §5 ust. 1 rozporządzeniaMinistra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie organizacji roku szkolnego;
• opiniuje ustalenie dodatkowych dni wolnych od zajęć dydaktyczno-wychowawczych, innych niż określonychw § 5 ust. 1 rozporządzenia – § 5 ust. 4 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie orga-nizacji roku szkolnego
• opiniuje propozycje form realizacji czwartej godziny wychowania fizycznego – § 3 ust. 1 rozporządzenia w sprawiedopuszczalnych form realizacji czwartej godziny obowiązkowych zajęć wychowania fizycznego;
• wybiera przedstawiciela rodziców wchodzącego w skład rady szkoły, a jeżeli nie powołano rady szkoły, wybiera przedstawiciela rady rodziców do zespołu rozpatrującego odwołanie nauczyciela od oceny pracy – § 6 ust. 1pkt 3 rozporządzenia w sprawie kryteriów i trybu dokonania oceny pracy nauczyciela;
• opiniuje ustalenie w liceum ogólnokształcącym przedmiotów realizowanych w zakresie rozszerzonym, spo- śród których uczeń wybiera od 2 do 4 przedmiotów, z tym, że co najmniej jednym z tych przedmiotów po- winna być: historia, geografia, biologia, chemia lub fizyka [RS] – ust. 3 ramowego planu nauczania dla liceum ogólnokształcącego, w tym liceum ogólnokształcącego specjalnego dla uczniów w normie intelektualnej: nie- pełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, i liceum ogólnokształcącego z oddziałami dwujęzycznymi, w którym jest prowadzone kształcenie w klasie wstępnej stanowiącego załącznik nr 7 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawieramowych planów nauczania w szkołach publicznych;
• opiniuje ustalenie w technikum przedmiotów realizowanych w zakresie rozszerzonym, spośród których uczeńwybiera dwa przedmioty, z tym że jednym z tych przedmiotów powinna być: geografia, biologia, chemia, fi- zyka lub matematyka [RS] – ust. 4 ramowego planu nauczania dla technikum, w tym technikum specjalnego dla uczniów w normie intelektualnej: niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym, załącznik nr 8 do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznychTak jak w przypadku samorządu uczniowskiego, do przedstawionych wyżej kompetencji rady rodziców dołączyć należy przedstawione w załączniku do rozporządzenia o nadzorze pedagogicznym wymagania państwa, które jednoznacznie wskazują, jak dyrektor szkoły powinien współpracować i stwarzać warunki i przestrzeń do zna– czącej roli rodziców w pracy szkoły. Inne kompetencje rady mogą wynikać także z zapisów statutu szkoły. Szkoła, określając w statucie swoją organizację oraz obowiązujące prawo wewnętrzne, może w myśl dobrej współ- pracy określić inne uprawnienia, np. uzgadnianie zapisów statutowych i regulaminowych obowiązujących w szkole czy rodzaju zajęć dodatkowych.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

13

Rada rodziców posiada ważne ustawowe upoważnienie. W art. 54 ust. 8 ustawy o systemie oświaty czytamy, że w celu wspierania działalności statutowej szkoły rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy rady rodziców
określa regulamin, o którym mowa w art. 53 ust. 4.

Z tego jednego zapisu prawnego wynikają ważne trzy sprawy związane z gospodarowaniem środkami rady rodziców.Wspieranie działalności statutowej szkoły oznacza, że rodzice mogą dofinansować np. takie zadania, jak:

• wycieczki, wyjścia do kina, teatru, imprezy szkolne (np. dyskoteki);
• fundusz pomocy, w tym stypendia dla uczniów;
• nagrody dla uczniów, np. za promocję do następnej klasy, za wyniki w nauce, dla laureatów szkolnych konkursów;
• wydawanie gazetki szkolnej, strony internetowej, ulotek i folderów o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym,profilaktycznym;
• zakup karnetów do teatru, operetki, lekcje w muzeum;
• zajęcia pozalekcyjne i realizowanie projektów edukacyjnych (np. sportowych);
• pomoc dzieciom z rodzin w trudnej sytuacji materialnej;
• zakup pomocy dydaktycznych.Podstawę prawną stanowi również rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i tury- styki. (Dz.U. nr 135, poz. 1516).

§ 16. Działalność szkoły w zakresie krajoznawstwa i turystyki, w tym koszty przejazdu, zakwaterowania i wyżywie– nia kierowników i opiekunów wycieczek lub imprez, może być finansowana ze środków pozabudżetowych, a w szczególności:
(…)

4) ze środków przekazanych przez radę rodziców lub radę szkoły, a także osoby fizyczne i prawne.
Warto podkreślić, że utrzymanie nieruchomości szkolnej, w tym zapewnienia warunków sanitarnych i bhp jest obowiązkowym i stawowym zadaniem organu prowadzącego. Nie są to zadania statutowe szkoły i dlatego nie mogą być one dofinansowywane z funduszy rady rodziców.

Drugi problem – dobrowolne składki rodziców. Z określenia tego wynika jedyny wniosek – nikt, nawet rada ro- dziców, nie jest upoważniony do określania wysokości i wymuszania od rodziców wpłat na konto rady. Wszystkie praktyki obowiązkowych wpłat „na świetlicę”, „na zakup sprzętu” czy inne cele są niedopuszczalne i stanowią naruszanie prawa.

14

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Trzecia sprawa wynikająca z zapisu art. 53 ustawy o systemie oświaty: pieniądze mogą pochodzić z innych źródeł.Ponieważ źródła te nie są określone w ustawie, rada rodziców powinna sama określić, z jakich źródeł będą pochodzić przychody. Mogą być one następujące:

• dobrowolne wpłaty rodziców, w tym wpłaty na określony cel (np. na wycieczkę określonego ucznia, zakup pomocy do świetlicy);
• zorganizowanie imprezy szkolnej, festynu, choinki, na której przewidziane są darowizny na konkretny cel;
• organizowanie dodatkowych kursów, szkoleń tematycznych dla uczniów;
• pozyskanie sponsorów;
• granty i różne dotacje;
• odsetki z rachunku bankowego.Prawo w sprawach środków finansowych gromadzonych przez rady rodziców jest bardzo ogólne i dlatego stwarza to różnego rodzaju interpretacje. Trzeba podkreślić, że nie są to na pewno środki, które można wydawać w sposób niekontrolowany. Nie są to środki publiczne w rozumieniu ustawy o finansach publicznych, a środki pozabudżetowe. Trzeba je jednak traktować tak, jakby były publiczne, są to przecież środki pochodzące głównie od rodziców. Zasady gromadzenia i wydatkowania funduszy rady rodziców, zasady prowadzenia ewidencji księgowej środków określa regulamin uchwalany przez ten organ. Szczegółowe zasady wydatkowania zebranych środków finansowych ustala corocznie rada rodziców w preliminarzu budżetowym. Dobrą praktyka jest powoływanie komisji rewizyjnej (bez udziału członków rady rodziców) do sprawowania nadzoru nad tym obszarem działalności.Fundusze rady rodziców mogą być wykorzystane m.in. na zakup pomocy dydaktycznych. Rada rodziców może rów- nież pozyskiwać pomoce w inny sposób niż ich zakup, np. dzięki otrzymanym od rodziców darowiznom. Zakupione przez radę lub otrzymane w drodze darowizny pomoce mogą być następnie przekazywane na rzecz szkoły w dwojaki sposób: rada rodziców może udostępnić szkole pomoce w formie użyczenia lub przekazać na własność w drodze da- rowizny. W zależności od sposobu przekazania, konieczne jest podjęcie przez dyrektora szkoły odpowiednich kroków formalno-prawnych z tym związanych.Użyczenie polega na zezwoleniu biorącemu, czyli szkole reprezentowanej przez dyrektora, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy przez czas oznaczony lub nieoznaczony. W przypadku użyczenia, po upływie zakończe- niu okresu używania szkoła obowiązana jest zwrócić radzie rodziców pomoce w stanie niepogorszonym, przy czym szkoła nie ponosi odpowiedzialności za zużycie będące następstwem prawidłowego ich używania. W wyniku uży- czenia szkoła nie staje się właścicielem tych rzeczy, tylko pozostaje nim nadal rada rodziców, która może w zakresie wynikającym z umowy użyczenia decydować oraz może wypowiedzieć umowę użyczenia zgodnie z postanowieniami zawartej umowy.Innym ze sposobów przekazania pomocy przez radę rodziców jest darowanie. W przypadku darowizny na rzecz szkoły własność rzeczy przechodzi na szkołę, czyli praktycznie staje się własnością gminy. Szkoła, jako jednostka samorządowa,

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

15

nie może być właścicielem rzeczy. Dokonanie darowizny również powinno nastąpić na podstawie umowy darowizny zawartej pomiędzy radą rodziców a dyrektorem szkoły reprezentującym szkołę.

Ustawa nie zawiera żadnego przepisu, z którego wynikałaby nadzorcza kompetencja dyrektora szkoły, organu pro- wadzącego czy organu nadzoru. Prawo kontrolowania działalności finansowej rady rodziców posiadają wyłącznie jej organy wewnętrzne wskazane w regulaminie (np. komisja rewizyjna) oraz organy podatkowe i kontroli skarbowej.

Dobre praktyki

Co zatem w praktyce mogą robić rady rodziców w swoich szkołach? Poniżej przedstawiamy listę aktywności rodziców, które miały miejsce w polskich szkołach:

Îopinia skierowana do dyrektora w sprawie planów zmiany przeznaczenia jednej z sal (rodzice uważają, że nie powinien to być podręczny magazyn, lecz harcówka),

Îwniosek do dyrektora szkoły, aby odpracować w jedną z sobót jakiś dzień, dzięki czemu dzieci będą miały długi weekend,

Îwniosek do dyrektora o zmianę harmonogramu remontu szkoły,
Îwniosek do dyrektora szkoły o zmianę organizacji nauki w okresie przeprowadzania testów gimnazjalnych, Îwniosek do dyrektora szkoły o zakup nowych kamer do monitoringu terenu szkoły, który dotąd był poza

zasięgiem kamer,
Îwniosek do rady pedagogicznej i dyrektora szkoły o nagrodzenie jednego z nauczycieli,
Îwniosek do rady pedagogicznej o przystąpienie do programu „Szkoła bez przemocy”,
Îprzedstawienie radzie pedagogicznej opinii w sprawie zajęć pozalekcyjnych,
Îwniosek o zmianę sposobu wpłacania należności za obiady i świetlicę (większość rodziców chciałaby doko-

nywać wpłat na konto, a nie gotówką,
Îwniosek do kuratora o nagrodzenie kilku nauczycieli z okazji Dnia Nauczyciela,
Πwniosek do rady gminy i burmistrza o przeznaczenie dodatkowych środków na remont szkoły, wniosek do rady

gminy o przeznaczenie w budżecie na następny rok dodatkowych środków na mały plac zabaw dla dzieci,

które mają uczęszczać do szkolnej zerówki,
Îopinia skierowana do rady gminy w związku z planem wybudowania na terenie bezpośrednio sąsiadującym

ze szkołą dużego parkingu,
Îwniosek do gminy o założenie w okolicach szkoły sygnalizacji świetlnej z myślą o bezpieczeństwie dzieci, Îwniosek do kuratora oświaty o kontrolę szkoły pod kątem efektów kształcenia, w związku z bardzo słabymi

wynikami testów do gimnazjum2.

2 G.Całek, A.Poraj „Rodzice w szkole, przedszkolu, na osiedlu”, str 22

16

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

III. Samorząd uczniowski

Uczniowie poprzez naukę w szkole mają rozwijać swoje kluczowe kompetencje. Samorządność – jako jedną z kompetencji oby- watelskich – mają szansę nabyć tylko wtedy, gdy my − dorośli stworzymy do tego warunki i odpowiednio będziemy ich wspierać.

W świetle zapisów Ustawy o systemie oświaty samorząd uczniowski ma za zadanie – po pierwsze – wyrażać opinię uczniów we wszystkich sprawach dotyczących życia szkoły. Można zatem powiedzieć, że najważniejszym obszarem działań SU jest artykułowanie potrzeb i pomysłów uczniów tak, by dyrekcja oraz nauczyciele wiedzieli o nich i podej- mowali działania na rzecz ich rozwiązania czy realizacji. Ogólnie można także stwierdzić, że samorządność uczniowska powinna być mechanizmem udziału uczniów we wpływaniu na decyzje dotyczące szkoły, na przykład w postaci przeka- zywania uczniowskich opinii (np. przez konsultacje). Drugim ważnym obszarem aktywności reprezentacji SU powinno być organizowanie oddolnych działań uczniów, które ożywiają życie codzienne szkoły. Ważne jednak, by one były rze- czywiście oddolne – tzn. wynikały z samodzielnych, własnych i niezależnych decyzji uczniów, a nie były realizacją zadań zle- conych przez dorosłych. W tym ostatnim przypadku, nawet jeśli te działania są pożyteczne, trudno mówić o samorządności3.

Współpraca samorządu uczniowskiego z rodzicami

Współpraca ta może stanowić ważne wsparcie w skutecznym działaniu samorządnym uczniów. Rodzice mogą wspie- rać przedsięwzięcia organizowane przez młodych ludzi zarówno logistycznie, materialnie, jak i finansowo. Warto bowiem pamiętać, że rada rodziców dysponuje często jedynymi w skali szkoły „wolnymi” środkami finansowymi, które mogą zasilać działania uczniów. Aby współpraca z rodzicami była skuteczna, musi być systematyczna. Dlatego warto na stałe współpracować z radą rodziców. Reprezentanci SU wraz z opiekunem powinni uczestniczyć w spo- tkaniu rady rodziców i przedstawić im swój plan działania. Omawiając go, mogą zwrócić się do rady o wsparcie. Jed- nocześnie rodzice w czasie omawiania tego programu na pewno chętnie podzielą się swoimi pomysłami, mogą coś doradzić. Dzięki stałej współpracy z radą rodziców, uczniowie nie będą traktować rodziców instrumentalnie – jako dostarczycieli pomocy do konkretnych zadań – ale jako partnerów samorządu uczniowskiego. A rodzice poczują się poważnie i partnersko potraktowani, co z pewnością wpłynie na ich gotowość zaangażowania się w pomoc. Warto również pamiętać o nagrodzeniu rodziców aktywnie wspierających SU – można przygotować upominki, dyplomy, wymienić ich na apelu kończącym rok szkolny.4

3. 3  Za: „Samorząd uczniowski. Niezbędnik opiekuna”. Fundacja Civis Polonus.
4. 4  Za: „Samorząd uczniowski. Niezbędnik opiekuna”. Fundacja Civis Polonus.

Jedną z najważniejszych ról SU jest reprezentowanie interesów uczniów wobec innych organów szkoły: dyrekcji, rady pedagogicznej, rodziców. Reprezentacja interesów może mieć miejsce poprzez włączenie uczniów
w proces podejmowania decyzji, dotyczących szkoły.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

17

Udział w procesie podejmowania ważnych dla szkoły decyzji ma umożliwiać artykułowanie interesów uczniów, ale tak- że rozwijać poczucie odpowiedzialności za szkołę jako wspólnotę. Zachęcamy, żeby w szkołach umożliwić uczniom (poprzez aktywność reprezentantów samorządu uczniowskiego oraz chętnych uczniów) udział w procesie podejmo- wania decyzji dzięki organizacji konsultacji społecznych.

Zasięganie opinii uczniów można zapewnić przez zapraszanie ich reprezentacji do udziału w pewnych częściach posiedzeń rady pedagogicznej i rady rodziców. Dzięki temu budujemy dialog uczniowie – dorośli, a jednocześnie tworzymy okazje do reprezentowania głosu uczniów w procesie namysłu nad sprawami szkolnymi. Jeśli na to decydujmy się, ważne jest, by jasno określić zasady udzielania głosu przedstawicielom RSU, wskazać, w jakich częściach posiedzeń mają uczestniczyć. Konsultowanie może mieć formę badania, jakie rada SU organizuje na terenie szkoły tak, by dotrzeć do opinii, po- trzeb uczniów. Badanie to można zrobić używając rożnych technik: ankiet, grup dyskusyjnych. Ważne, by wyniki badania były podane do publicznej wiadomości. Mogą one stać się również tematem szkolnej debaty. Konsultowa- nie jako aktywność samorządu uczniowskiego w pełni realizuje jego misję! Dzięki tej aktywności uczniowie mają bowiem okazję do wpływania na społeczność szkolną.

Oto przykładowe, różnorodne formy współpracy rady rodziców z samorządem uczniowskim:

• Uczniowie chcą przeznaczyć jedno z pomieszczeń w piwnicy na salę prób muzycznych. Sami tworzą projekt wystroju sali, określają budżet i przydzielają zadania. Rodzice pomagają w pracach remontowych oraz pilnują młodzież podczas tych prac, a jako rada rodziców w miarę możliwości wspierają finansowo prace remontowe.
• Uczniowie chcą zorganizować spływ kajakowy, sami wybierają trasę i kontaktują się z wypożyczalnią sprzętu. Rodzice zapewniają opiekę podczas spływu w postaci dwóch ojców z uprawnieniami ratownika. Na koniec zapewniają gorący posiłek.
• Uczniowie piszą swój pierwszy w życiu projekt, walczą o dotację. Najtrudniejsze jest dla nich konstruowanie budżetu. Rada rodziców zapewnia im dorosłego opiekuna oraz możliwość konsultacji z jednym z rodziców, który jest księgowym.
• Rada rodziców zamierza zorganizować piknik na święto szkoły. Zwraca się do reprezentacji samorządu uczniowskiego o skonsultowanie jego programu, ze szczególnym uwzględnieniem wyboru zaproszonego zespołu muzycznego.
• Rada rodziców planuje wystąpić z wnioskiem do rady pedagogicznej o przystąpienie do programu „Szkoła bez przemocy”. Przeprowadza konsultacje z reprezentacją SU na temat zasadności przeprowadzenia tego właśnie programu w szkole.Współpraca samorządu uczniowskiego ze środowiskiem lokalnymZapewnienie skuteczności działań samorządu uczniowskiego często wymaga współpracy z instytucjami pozasz- kolnymi, takimi jak władze gminy, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy. Szczególnie warto zwrócić uwagę na władze gminy i pracowników urzędów. Pewne postulaty, problemy, jakich rozwiązania podejmuje się reprezenta- cja samorządu uczniowskiego, można załatwić jedynie we współpracy i w porozumieniu z władzami lokalnymi –

18

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

chodzi o wszelkie kwestie związane z finansami, inwestycjami itp. Można sobie bowiem wyobrazić, że samorząd uczniowski podejmuje się interwencji w sprawie wyposażenia szkoły, niezbędnych remontów itp. Wtedy to partne- rem do dyskusji w tej sprawie nie powinien być tylko dyrektor, ale także urzędnicy, którzy zajmują się remontami i inwestycjami. Jeśli na terenie gminy działa młodzieżowa rada – warto, by reprezentanci SU systematycznie współ- pracowali z młodzieżowym radnym, reprezentującym młodzież danej szkoły, może on bowiem informować wła- dze samorządowe o problemach szkoły oraz podejmować interwencje w celu ich rozwiązania. Z kolei, jeśli pamię- tamy o działaniu samorządu uczniowskiego, jakim jest organizowanie oddolnych inicjatyw, warto współpracować z organizacjami pozarządowymi, szczególnie lokalnymi. Ułatwi to reprezentantom SU zwiększenie zasięgu ich działań tak, by projekty kierowane do całej społeczności albo do jej przedstawicieli (młodzież, seniorzy) faktycznie odpowia- dały potrzebom tej specyficznej grupy5.

IV. Rada szkoły platformą współpracy w szkole

Rada szkoły jest organem szkoły, który łączy wszystkie stany szkolne, tj. uczniów, rodziców i nauczycieli. Skład rady szkoły gwarantuje możliwość porozumiewania się społeczności szkolnej oraz społeczną kontrolę pracy szkoły. Stała komunikacja, wymiana poglądów, wspólne uzgodnienia i rozwiązywanie spraw wewnętrznych szkoły – to podstawa funkcjonowania rady szkoły.

Wszystkie normy prawne dotyczące powstawania, funkcjonowania i kompetencji rady szkoły określone są w ustawie o systemie oświaty. Art. 50 ust. 1 ustawy stanowi, że w szkołach mogą działać rady szkół. Nie jest to zatem obowiąz- kowy organ, jak rada rodziców czy samorząd uczniowski.

Ustawodawca określił procedurę powstania rady szkoły w art. 51 ust. 9 ustawy o systemie oświaty. Powstanie rady organizuje dyrektor szkoły. Obowiązek ten powstaje w przypadku, gdy dyrektor sam jest inicjatorem tworzenia rady szkoły oraz na wniosek rady rodziców lub samorządu uczniowskiego (w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych). Wniosek o powołaniu rady szkoły rada rodziców lub samorząd uczniowski powinny podjąć w formie uchwały.

Ustawa w sprawie powołania rady szkoły nie zawiera innych zapisów. Statut szkoły, jako akt prawny niższego rzędu, nie może wprowadzać ograniczeń w powoływaniu rady szkoły. Zatem dyrektor szkoły i rada pedagogiczna nie ma możliwości zablokowania wniosku rady rodziców czy samorządu uczniowskiego.

W statucie szkoły powinny się natomiast znaleźć zapisy dotyczące trybu wyboru członków rady szkoły, możliwości rozszerzenia składu rady oraz dokonywanie corocznej zmiany jednej trzeciej składu rady. Powyższe zapisy powinny być określone w statucie szkoły, nawet jeżeli rada szkoły nie jest utworzona.

5 Za „Samorząd uczniowski. Niezbędnik opiekuna”. Fundacja Civis Polonus.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

19

W skład rady szkoły wchodzą w równej liczbie nauczyciele wybrani przez ogół nauczycieli, rodzice wybrani przez ogół rodziców oraz uczniowie wybrani przez ogół uczniów. W skład rady szkoły w szkołach podstawowych nie wchodzą uczniowie, a w gimnazjach udział uczniów w radzie szkoły nie jest obowiązkowy. Ustawa nie określa trybu podejmowa- nia decyzji o uczestnictwie w radzie szkoły uczniów gimnazjum. Żaden organ szkoły nie ma ustawowych kompetencji do decydowania w tej sprawie. Przyjąć należy, że decyzja ta pozostaje w gestii samorządu uczniowskiego.

Dobrze funkcjonująca rada szkoły może przynieść szkole wiele korzyści. Warunkiem jest właściwe ukierunkowanie jej prac i precyzyjne określenie celów działania.

Podstawowe zadania określone w art. 50 ust. 1 ustawy:

Îuczestniczy w rozwiązywaniu spraw wewnętrznych szkoły;
Îuchwala statut szkoły – projekt przygotowuje rada pedagogiczna i przedstawia do uchwalenia radzie szkoły

(art. 42 ust. 1);
Îprzedstawia wnioski w sprawie rocznego planu finansowego środków dochodów własnych oraz opiniuje pro-

jekt planu finansowego szkoły;
Îmoże występować do kuratora oświaty z wnioskami o zbadanie i dokonanie oceny działalności szkoły, jej dy-

rektora lub nauczyciela – wnioski te mają dla organu charakter wiążący;
Îopiniuje plan pracy szkoły, projekty innowacji i eksperymentów pedagogicznych oraz inne sprawy istotne dla

szkoły;
Îz własnej inicjatywy ocenia sytuację oraz stan szkoły i występuje z wnioskami do dyrektora, rady pedagogicz-

nej, organu prowadzącego, w szczególności w sprawach organizacji pozalekcyjnych i przedmiotów nadobo- wiązkowych.

Dodatkowo, z rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego(Dz.U. nr 46, poz. 432 z późn. zm.) wynika, że:

§ 5 ust. 1. Dyrektor szkoły lub placówki, po zasięgnięciu opinii rady szkoły lub placówki, a w przypadku szkół lub pla– cówek, w których rada nie została powołana, rady pedagogicznej, rady rodziców i samorządu uczniowskiego, biorąc pod uwagę warunki lokalowe i możliwości organizacyjne szkoły lub placówki, może, w danym roku szkolnym, ustalić dodatkowe dni wolne od zajęć dydaktyczno-wychowawczych, w wymiarze dla:

1. szkółpodstawowych,zasadniczychszkółzawodowych,szkółpolicealnychorazplacówekkształceniapraktycz- nego i placówek kształcenia ustawicznego – do 6 dni,

2. gimnazjów – do 8 dni,

Rada szkoły jest organem, w skład którego nie wchodzi dyrektor szkoły. Przy braku dobrej współpracy rady szkoły z dyrektorem może to być sytuacja bardzo konfliktowa. Warto zadbać o dobre i partnerskie stosunki pomiędzy radą i dyrektorem.

20

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3. liceówogólnokształcących,liceówprofilowanych,liceówuzupełniających,technikówitechnikówuzupełniających – do 10 dni.

§ 5 ust. 4. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, niezależnie od dodatkowych dni wolnych od zajęć dydaktyczno- wychowawczych ustalonych na podstawie ust. 1, dyrektor szkoły lub placówki, po zasięgnięciu opinii rady szkoły lub placówki, a w przypadku szkoły lub placówki, w której rada nie została powołana, rady pedagogicznej, rady rodziców i samorządu uczniowskiego, może, za zgodą organu prowadzącego, ustalić inne dodatkowe dni wolne od zajęć dydak– tyczno-wychowawczych, pod warunkiem zrealizowania zajęć przypadających w te dni w wyznaczone soboty.

Rada szkoły powinna funkcjonować w każdej szkole. Dyrektor, mając powołaną radę, zyskuje zespół reprezentujący całą szkolną społeczność i miejsce rozwiązywania spraw wewnętrznych szkoły, inicjowania jej rozwoju oraz rozwiązywania konfliktów. § 1 ust. 2 pkt 15 ramowego statutu szkoły nakazuje określić w statucie zasady współdziałania organów szkoły oraz sposób rozwią- zywania sporów między nimi. Rada szkoły stać się może gwarantem współdziałania rady pedagogicznej, rady rodziców oraz samorządu uczniowskiego oraz może być zespołem do prowadzenia konsultacji i negocjacji w sprawach spornych.

Dyrektor szkoły powinien dostrzec dużą wartość w tym, że to zespół złożony z nauczycieli, rodziców i uczniów będzie ostatecznie podejmował decyzje w sprawie zmian w statucie – podstawowym dokumencie szkoły. Statut określa podstawowe zasady funk- cjonowania szkoły. Przyjęcie ich przez wszystkie stany w szkole (poprzez swoich przedstawicieli) ma duże wartości wychowawcze i demokratyczne. Statut szkoły zawiera także delegacje do tworzenia regulaminów szkolnych oraz zarządzeń dyrektora. Wspólne tworzenie prawa wewnętrznego daje większą gwarancję, że zapisy będą respektowane, a jednocześnie zapewnione będą wa- runki bezpieczeństwa w szkole. Dobre prawo wewnętrzne szkoły to ważny element demokratyzacji życia w szkole.

Aktywna i twórcza rada szkoły może też pomóc w rozwoju szkoły. Jeżeli dokonana będzie wspólna diagnoza po- trzeb, wypracowane i ustalone cele oraz nastąpi wspólna realizacja przyjętych działań zakończona ewaluacją, szkoła może się w pełni rozwijać. Szybciej powstaną projekty innowacyjne, a nawet eksperymenty pedagogiczne. Udział rodziców (często ekspertów w wielu dziedzinach) i uczniów może zaś wzbogacić pracę szkoły.

Dyrektor szkoły może mieć dużą pomoc w poprawie warunków pracy szkoły. Głos rady szkoły może być wzmocnie- niem wystąpienia dyrektora do organu prowadzącego. Doświadczenia pokazują, że wspólne wystąpienia wszystkich organów szkoły mogą przynieść oczekiwane efekty i poprawę warunków pracy.

Regulacje dotyczące gromadzenia funduszu z dobrowolnych składek oraz innych źródeł są podobne do tych, które dotyczą rad rodziców i omówione zostały w rozdziale czwartym. Środki tak gromadzone muszą wspierać działalność statutową szkoły. Zasady wydatkowania rada określa uchwalanym regulaminem. W przypadku powołania rady szkoły, rada rodziców nie będzie musiała tworzyć własnego funduszu. Natomiast wpływ na wydatkowanie zgromadzonych środków przez radę szkoły mają w równym stopniu nauczyciele, rodzice i uczniowie.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

21

Duże i ważne kompetencje rady szkoły nie powinny być przeszkodą w jej tworzeniu. Dyrektor szkoły uzyskuje znacznie więcej w sytuacji, gdy taki organ jest w szkole utworzony i aktywnie działa. Przez wspólny dialog z przed- stawicielami nauczycieli, rodziców i uczniów dyrektor uzyskać może bardzo wiele, dużo więcej niż bez tej platformy wewnątrzszkolnego porozumienia. Dyrektor, prowadząc szkołę wspólnie z organami społecznymi, w tym z radą szko- ły, wypełniać będzie wymagania państwa, opisane w rozdziale drugim tego materiału.

V. Praktyczny Model Kapitału Społecznego

Polacy nie potrafią współpracować! Z tą tezą spotykamy się nagminnie, słyszymy ją ze środowisk biznesowych, poli- tycznych, socjologicznych czy sportowych. Kolejne edycje Diagnozy Społecznej, przeprowadzanej od wielu lat przez prof. Janusza Czapińskiego, bezlitośnie ten fakt potwierdzają. Na sąsiedniej stronie zamieszczamy wykres, przedsta- wiający sytuację Polski na tle innych krajów europejskich w obszarze postrzegania innych jako potencjalnych współpra- cowników.

Współpraca

Wzajemność Zaufanie

Sieci społeczne

Komunikacja
i proaktywność

22

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Odsetek osób w wieku 16 i więcej lat przekonanych, że ludzie najczęściej starają się być pomocni

50 40 30 20 10 0

49 47 46 45
40 38 36 36 32 28 28

27 26 26 24 22 22 20 20 20 20

18171615131311 9 13

Źródło: dla wszystkich krajów – European Social Survey 2008 (odestek odpowiedzi 7-10 w skali: 0 – „ludzie najczęściej dbają wyłącznie o własne sprawy”, 10 – „ludzie najczęściej starają się być pomocni”), średnia dla wszystkich krajów w 2008 r. 23,4.

Jak widać, w obszarze współpracy jest bardzo źle. Prof. Janusz Czapiński idzie w swych przewidywaniach jeszcze dalej: „Badania międzynarodowe dowodzą, że kapitał ludzki jest ważniejszą niż kapitał społeczny przesłanką rozwoju w krajach uboższych, do których ciągle jeszcze zaliczyć można także Polskę. Po przekroczeniu jednak pewnego progu zamożności decydującego znaczenia dla dalszego rozwoju nabiera kapitał społeczny. To wyjaśnia, dlaczego do tej pory rozwijaliśmy się gospodarczo w niezłym tempie, pomimo bardzo niskiego poziomu kapitału społecznego. Pol- ska przekroczy próg zamożności powyżej którego dalsze inwestowanie w kapitał ludzki przestanie wystarczać do podtrzymania rozwoju prawdopodobnie za ok. 8 lat. Tyle mniej więcej zostało nam czasu na budowanie kapitału społecznego, jeśli chcemy się dalej rozwijać. Problem polega na tym, że w kapitał ludzki można inwestować indy- widualnie; i Polacy tak właśnie uczynili i czynią (obecnie już 2/3 studentów płaci z własnej kieszeni za naukę), nato- miast w kapitał społeczny indywidualnie inwestować się nie da. Po pierwsze, jak twierdzi Putnam, jest on zależny od rozciągniętego w czasie procesu historycznego formującego wspólnotę obywatelską, a po drugie – w tym historycz- nym procesie ogromną rolę odgrywa to, co dzieje się w przestrzeni publicznej: w polityce, szkole, w samorządach, na ulicy, w urzędach, a to w dużej mierze zależy od elit, zwłaszcza od polityków. Trudno znaleźć obecnie przykłady politycznej i — ogólniej — instytucjonalnej zachęty dla Polaków, poczynając od systemu oświaty, a na parlamencie kończąc, do większego wzajemnego zaufania i większej gotowości do współpracy. Sam upływ czasu niczego nie zmie- ni. Podsumowując: dzisiaj wystarczającym źródłem indywidualnego rozwoju Polaków i za sprawą ich indywidualnych starań także Polski jest rosnący kapitał ludzki, przyciągający zagranicznych inwestorów, i finansowe wsparcie Unii. Za jakiś czas dotkliwie jednak odczujemy brak kapitału społecznego odpowiedzialnego za rozwój wspólnoty bez dużego zasilania zewnętrznego”6.

6 Czapiński J., Sułek A. (2011), Stan społeczeństwa obywatelskiego. Diagnoza Społeczna 2011. Warunki i jakość życia Polaków – raport. [Spe- cial issue]. Contemporary Economics, 5(3), 271-298 DOI: 10.5709/ce.18979254.58.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

23

Dania Irlandia

Szwecja Norwegia

Finlandia W. Brytania

Szwajcaria Holandia

Łotwa Słowenia

Izrael Słowacja

Niemcy Estonia

Belgia Rosja

Czechy Węgry

Hiszpania Cypr

Turcja Francja Rumunia

Ukraina Chorwacja

Portugalia Polska

Grecja

Bułgaria Polska DS.2011

Dlaczego tak się dzieje? Próby wyjaśnień powyższej sytuacji są z grubsza dwie. Niechęć, by nie powiedzieć sprzeciw wobec stanowionego prawa oraz bardzo silny w Polsce „kapitał wiążący”, szczególnie w obszarze silnych więzi ro- dzinnych. Innymi słowy – nie ufamy ludziom poza naszymi najbliższymi rodzinami, a także nie ufamy państwu i pra- wu przez nie stanowionemu. Wyjaśnieniem są oczywiście nasze zaszłości historyczne, czyli prawo stanowione przez zaborcę, okupanta czy komunistów, w żadnym z powyższych przypadków nie było w dobrym tonie, a także niezbyt się opłacało być osoba praworządną.Pytanie, które się samo nasuwa brzmi: czy zatem Polacy nie potrafią (brak im umiejętności), czy też nie chcą (brak im przekonania) współpracować? Poniższa teoria Praktycznego Modelu Kapitału Społecznego stara się odpowiedzieć na obydwie możliwości.

Zacznijmy od samego „jądra” modelu. Tworzą je kompetencje komunikacyjne oraz motywacja do działania inaczej nazywana proaktywnością.

Efektywna komunikacja

Czy potrafimy się ze sobą komunikować? Pewnie większość zapytanych odpowiedziałaby twierdząco. Jednakże psy- cholodzy i inny specjaliści od komunikacji wskazują słabość komunikacji, jako jedną z kluczowych przyczyn braku współpracy. Czym zatem jest dobra komunikacja? Czy ważniejsza jest umiejętność słuchania, czy przemawiania? Wreszcie sceptycy podniosą kwestię, że od tylu już lat szkolimy się w tej komunikacji, znamy techniki aktywnego słuchania itp, a efekty nie zadowalają…

Moim zdaniem, zastanawiając się nad procesami komunikacyjnymi warto zwrócić uwagę przede wszystkim na nastawienie do procesu komunikacji. Świetnie opisuje to Mark Goulston przedstawiając teorię „Dawców, bior- ców i handlarzy”7. Większość ludzi to biorcy: rozmawiając z nami chcą zabrać nasz czas, przekonując nas do swo- ich tez, nieustannie perorują, cieszą się słuchając siły swoich argumentów i swego głosu :-). Druga grupa, także bardzo liczna, to handlarze, bywają momenty, że nas słuchają, ale naprawdę, w głębi swojej głowy już przygotowują wła- sną wypowiedź. Do rozmowy podchodzą jak do transakcji biznesowej: „ok, teraz cię wysłucham, ale pamiętaj, że za chwilę ty musisz wysłuchać mnie”. Obie te grupy nie zaliczają się do najlepszych w procesach komunikacyjnych. Ostatnia grupa to dawcy, gatunek bardzo rzadko występujący w społeczeństwie. To osoby, które są w stanie zatrzymać swoje ambicje, chęć przekonania innych do swoich racji, wykazują się pokorą i zainteresowaniem drugą stroną rozmowy.

I tu dochodzimy do odpowiedzi, dlaczego część ludzi, mimo znajomości wielu technik komunikacyjnych (parafrazy, od- zwierciedlenia, klaryfikacji, etc) nie potrafi dogadać się z innymi i ma opinie „kiepskich komunikacyjnie”. To właśnie kwestia nastawienia! Jeżeli chcemy umieć rozmawiać z innymi, musimy zostać dawcami swojego czasu i zainteresowania! W innym przypadku prawdopodobieństwo, że inni będą z chęcią z nami rozmawiać znacząco maleje. Natomiast nastawienie dawcy samo powoduje, że wszelkie techniki komunikacyjne pojawiają się automatycznie i są naturalne.

7 Goulston M. „Po prostu słuchaj! Sztuka porozumienia”, Wyd. G+J, Warszawa 2011.

24

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Czynniki wspierające i utrudniające procesy komunikacyjne
Wspierają:	Utrudniają:
aktywne słuchanie	ocenianie innych
jasne formułowanie własnych myśli/potrzeb/oczekiwań	decydowanie za innych, rozkazywanie
otwartość wobec innych ludzi i idei	orzekanie
dzielenie się wiedzą (vs „zagarnianie” jej dla siebie)	doradzanie i pocieszanie
przejrzystość (inaczej transparentność naszych działań i intencji)	logiczne argumentowanie

Proaktywność

Postawa, w której przyjmuje się, że to jednostka odpowiedzialna jest za swoje życie poprzez dokonywanie wyborów. Pojęcie szeroko wykorzystywane przez Stephena Covey`a w takich pozycjach, jak „7 nawyków skutecznego działania” lub „7 nawy- ków skutecznego nastolatka” – książki napisanej przez jego syna, przenoszącej treści proaktywności w świat ludzi nastolet- nich (polecam jej lekturę osobom uważającym, że ich dzieci nic nie interesuje). Czym zatem jest proaktywność?Topostaważyciowacechującasięgotowością,chęciąiwolądodziałania.Totakżeniezgodanareaktywność,czylipasywnośćwprzyj- mowaniu tego, co nam los zgotuje. To raczej „bycie kowalem własnego losu” niż fatalizm i determinizm. Przekładając powyższe sło- wa na nasze codzienne życie, możemy się pokusić o stwierdzenie, że osoba proaktywna jest w stanie przewidywać zmiany, które ją czekają i dostosowuje swoje działania do tych przewidywań. Poza tym jest osobą przekonaną o swojej wartości, nie potrzebuje sły- szeć,anawetnieoczekujeodinnychpochwałidoceniania.Potrzebujenatomiast„przestrzeni”doswoichdziałań,będziesięangażo- wać tylko wtedy, gdy będzie posiadać realny wpływ na swoje otoczenie, a także jej działania będą wynikiem jej własnych pomysłów, bo narzucone odgórnie pomysły nie są dla niej motywujące. Osoby proaktywne charakteryzują się również myśleniem w ka- tegoriach dobra wspólnego, odpowiedzialnością za innych i gotowością od pracy na rzecz swoich rodzin, środowisk, przyjaciół.

Mamy zatem dwa podstawowe składniki kapitału społecznego: ludzi potrafiących ze sobą rozmawiać oraz chętnych do działania na rzecz dobra wspólnego. Jaki może być tego skutek? Prawdopodobnie tacy ludzie zaczną ze sobą rozmawiać tworząc sieci społeczne, czyli trzeci składnik kapitału społecznego. Przyjrzyjmy się zatem bliżej, jakie sieci społeczne, czyli re- lacje międzyludzkie, najbardziej temu sprzyjają. Nie będzie niczym odkrywczym, jeśli stwierdzimy, że warto mieć wielu znajo- mych:-). Czasem niektórzy zadają pytanie, czy nie lepiej mieć kilku, ale za to sprawdzonych przyjaciół, zamiast wielu kolegów, z którymi łączą nas „luźne” relacje. W kontekście budowania kapitału społecznego trzeba jasno powiedzieć, że zdecydowanie liczy się dla nas ilość relacji, a nie ich jakość. Można nawet powiedzieć, że głębsze relacje powodują obniżenie poziomu kapi- tału społecznego. Wiąże się to z rachunkiem ekonomicznym – z reguły ilość czasu poświęconego przyjacielowi jest znacznie większa niż koledze, natomiast możliwości, które otwierają się przed nami, jeśli posiadamy dziesięciu znajomych, są znacząco większe niż wtedy, gdy posiadamy jednego, nawet najlepszego przyjaciela. Innymi słowy – bardziej skuteczni w działaniach są ci, którzy mają wiele, niekoniecznie „głębokich” relacji. Dlaczego warto mieć wielu takich znajomych? Przede wszystkim

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

25

takie sieci społeczne pozwalają dotrzeć do zasobów i szans biznesowych. Zwiększają szanse wyjścia z kryzysu, a także sprzyjają innowacyjności i poszukiwaniu nowych rozwiązań. W dzisiejszym świecie badacze zauważają, że relacje osobiste i zawodowe coraz bardziej się przenikają, a nasze sieci za pośrednictwem nowych technologii i aplikacji stają się co raz większe i większe. Zwyczajnie, nie będziemy mieli wkrótce czasu, by tworzyć wiele głębokich relacji. Natomiast te „płytkie” staną się podstawo- wym narzędziem naszego rozwoju i funkcjonowania.

Konsekwencją dłuższego korzystania z sieci społecznych jest tworzenie zaufania. Można powiedzieć, że w tym mo- mencie ilość interakcji przechodzi w jakość. Zaufanie można osiągnąć na dwa sposoby: albo w relacji „1 na 1”, dając dowód naszej rzetelności i wiarygodności, albo – co będzie coraz popularniejsze – dzięki dużej liczbie kontaktów (ludzi) potwierdzających naszą rzetelność i wiarygodność (vide: liczba pozytywnych komentarzy na portalach typu allegro). Ten drugi aspekt jest nazywany przez teoretyków reputacją.

Zaufanie jest żyzną glebą, z której wyrastają zdrowe relacje, tak osobiste, jak i społeczne oraz biznesowe.

Dosyć oczywiste jest, że warto ufać innym. Po stronie plusów możemy zapisać takie korzyści, jak zmniejszenie kosz- tów transakcyjnych (mniej regulacji prawnych, wydatków na ochronę, monitoring). Zaufanie zwiększa gotowość do podejmowania ryzyka, a co za tym idzie otwartość na innowacje, nieszablonowe pomysły i działania. Wyso- ki poziom zaufania zwiększa także tempo prowadzenia biznesu: nie musimy poświęcać czasu na „rekonesans i rozpoznanie” drugiej strony, szybciej przechodzimy do współpracy i działania. Wreszcie gwarantuje poczucie bez- pieczeństwa sprzyjające dzieleniu się wiedzą, pomysłami i doświadczeniem.

Jak wygląda kwestia zaufania w Polsce?

Wróćmy ponownie do badań prof. Janusza Czapińskiego.

80
70
60
50
40
30
20
10
0

68 62 59 57
50

43 38

37 36 35 32 31 29

26 25 24 23 23 22 22 21 19 18

17 17 16 14 14 13 13

Źródło danych: dla wszystkich krajów, włącznie z Polską ESS – European Social Survey 2008 (odestek odpowiedzi 7-10 na skali: 0 – „ostrożności nigdy za wiele”, 10 – „większości ludzi można ufać”), dla Polski DS – Diagnoza Społeczna z lat 2009-2011 (oddetek odpowiedzi „większości ludzi można ufać” na skali: większości ludzi można ufać, ostrożności nigdy za wiele, trudno powiedzieć).

26

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Dania Norwegia

Finlandia Szwecja

Holandia Szwajcaria

Irlandia Estonia

W. Brytania Izrael

Czechy Belgia

Niemcy Cypr

Hiszpania Ukraina

Słowenia Łotwa

Słowacja Rumunia

Rosja Polska ESS

Francja Turcja

Węgry Grecja

Bułgaria

Portugalia Polska DS.2009

Polska DS.2011

Odsetek osób ufajacych innym ludziom w Polsce w latach 1992-2011 i sredni poziom zaufania w UE w 2008 r.

30 20 10 0

26,3

10,3 9 84 84 10,3 Średnia UE 1992 1993 1994 1995 1997

12,4 13,8

1999 2002

10,5 10,5

2003 2005

11,5 13,4 13,4

2007 2009 2011

,,

Zródlo danych: srednia UE – ESS – European Social Survey 2008; Polska dla lat 1992-2002 – Polski Generalny Sondaz Spoleczny, dla lat 2003-2011 – Diagnoza Spoleczna, oprac. wlasne. W kategorii zaufania jesteśmy na absolutnym końcu Europy. Nie ufamy innym ludziom, te dane nie zmieniają się od wielu już lat.

Lista 13 zachowań zwiększających poziom zaufania:

KOMPETENCJE
6. Wykazywanie się rezultatami
7. Doskonalenie się
8. Konfrontacja z rzeczywistością 9. Precyzowanie oczekiwań
10. Przyjmowanie odpowiedzialności

CEChy ChARAKTERU 1. Mówienie wprost
2. Okazywanie szacunku
3. Dbanie o przejrzystość
4. Naprawianie krzywd
5. Okazywanie lojalności

11. Najpierw słuchanie
12. Dotrzymywanie zobowiązań 13. Obdarzanie zaufaniem

W swoje książce „Szybkość zaufania” S. Covey Jr wskazuje na trzynaście zachowań zwiększających zaufanie ludzi do przełożonych. Myślę, że wiele z nich można by przełożyć na relacje nauczyciel – rodzic bądź też nauczyciel – uczeń, ale również rodzic – uczeń, szczególnie uczeń nastoletni :-).

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

27

proc.

Przeciętna liczba orgaznizacji, do których należą respondenci

2,5 2,6 2,5 2,4 2,3 2,1 2 2

1,5 1 0,5 0

1,6 1,6 1,6 1,6 1,6
1,3

1 0,9 0,7 0,6 0,5 0,4 0,4
0,3 0,140,15 0,2

Źródło danych: ESS – European Social Survey 2008, Diagnoza Społeczna.

Pięć pierwszych zachowań to według Covey’a cechy charakteru, kolejne pięć to wyuczone kompetencje, trzy ostat- nie zachowania stanowią mix kompetencji cech charakteru8. Wreszcie dochodzimy do wzajemności.
Wzajemność to wyższy poziom relacji międzyludzkich, to wyjście poza wymianę 1 za 1, to raczej rodzaj inwestycji na przyszłość. Innymi słowy to postawa „dziś daję i nie spodziewam się natychmiastowego zwrotu”, przykładem są wszelkie działania związane z chęcią pomocy innym, zaangażowanie na rzecz Caritas, WOŚP, ale też praca w radzie rodziców, pomaganie w hospicjum itp. Na tym polu Polacy, według badań prof. Janusza Czapińskiego, również nie maja zbyt wielu powodów do dumy.

Co nam zatem daje „wzajemność”, dlaczego warto o nią zawalczyć? Przede wszystkim pomaga kreować wizerunek osoby/ instytucji patrzącej na relacje szerzej i bardziej długoterminowo. Jest warunkiem tworzenia „systemu” opartego o idee kapi- tału społecznego, a nie o zasadę „wygrany-przegrany”. Warunkiem do budowania relacji opartych o wzajemność jest wysokie poczucie własnej wartości (jestem wystarczająco „dobry” i bez przetrzymywania swoich zasobów tylko dla siebie).

Te pięć elementów: efektywna komunikacja, proaktywność, sieci społeczne, zaufanie oraz wzajemność daje niemalże gwarancję współpracy. Jeśli ludzie potrafią ze sobą rozmawiać i chcą zrobić coś wspólnie, to prawdopodobnie prędzej czy później stworzą sieci społeczne. Sieci społeczne oraz częstotliwość kontaktów zaowocują wzrostem wzajemnego zaufania, a ono może sprowokować ich do relacji opartych o wzajemność, a nie o zasadę „wygrany – przegrany”. Stąd już tylko krok do udanej współpracy choć…

„Dobra współpraca pozwala przenosić góry, ale zła jest gorsza niż żadna…” 8 8 Morten T. Hansen, „Collaboration” 2009.

28

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Szwecja Dania

Norwegia Holandia

Austria Luksemburg

Belgia Irlandia Finlandia

Anglia Niemcy

Izrael Francja Słowenia

Hiszpania Włochy

Portugalia Grecja

Węgry Polska ESS Polska DS.2003

Polska DS.2005 Polska DS.2007

VI. Jak znaleźć i zaangażować rodziców do działania na rzecz szkoły?

Przede wszystkim należy zacząć od stwierdzenia, że rodziców trudno w coś zaangażować. Przyczyny tego stanu to przede wszystkim brak czasu oraz ogólnie niska chęć angażowania się w sprawy publiczne. Jest jednak grupa rodziców, która może by i nawet chciała coś zrobić dla szkoły, ale… nie wierzy, że jest to dla nich miejsce do działania, a funkcjonowanie rady rodzi- ców traktuje jako „potakiwanie” pomysłom dyrekcji. Aby to zmienić proponujemy (za D.Pinkiem) następujące podejście9:jeżeli chcemy zachęcić kogoś do działania, powinniśmy rozważyć trzy motywy – autonomię, mistrzostwo oraz cel.

Autonomia to pragnienie, by kierować własnym życiem. Innymi słowy, jeżeli chcemy odwołać się do tego aspektu motywacji, należy ludziom zaproponować takie działania, w których będą mieli pełne poczucie wpływu i niezależności. Co to oznacza w obszarze angażowania rodziców? Jeżeli chcemy zaangażować jakiegoś rodzica-specjalistę, który ma w danym obszarze wysokie kompetencje, musimy mu dać pełną swobodę działania. Jeżeli przykładowo jest instruk- torem tańca, nie możemy narzucać, które tańce powinna wykorzystać podczas szkolnej akademii.

Drugim motywatorem jest mistrzostwo, czyli chęć wykonywania tylko tych zadań, które są dla nas ważne i mają dla nas rzeczywiste znaczenie. To także chęć do stałego podnoszenia kompetencji. Motywacją jest tutaj sam rozwój, a wysiłek włożony w rozwijanie swoich kompetencji stanowi wystarczającą nagrodę. Ludzie, którzy silnie reagują na ten aspekt motywowania cechują się silną determinacją w działania oraz wiecznym dążeniem do perfekcji. Mają po- czucie „wiecznego niespełnienia”. Sam efekt działań jest dla nich mniej ważny. Innymi słowy, jeżeli wśród rodziców znajdziemy informatyka i poprosimy go o zaprojektowanie najlepszej strony rady rodziców w całym mieście, jego ambicja zapewni nam rzeczywiście świetny produkt końcowy.

Wreszcie trzeci aspekt, naszym zdaniem bardzo ważny w aspekcie motywowania uczniów i rodziców – cel. Rozumiany jako „dobro wyższego rzędu”. Ludzie podejmują działania, bo chcą, aby „coś po nich pozostało”. Codzienność nie daje im pełnej satysfakcji z własnych dokonań, chcą czegoś więcej. Szczególnie zależy im na pracy, która będzie służyła czemuś „większemu” niż zarabianie pieniędzy, chcą być z niej dumni. Dlatego właśnie praca na rzecz rady szkoły czy rady rodziców będzie dla nich szansą na wewnętrzna satysfakcję. Tak, aby przechodząc obok szkoły z pięć lat, mogli powiedzieć „a po mnie pozostało w tej szkole/przedszkolu…”

Tyle teoria, a jak w praktyce można angażować rodziców do działalności na rzecz szkoły/przedszkola? Przede wszystkim namawiać członków rady rodziców, aby zapraszali jak najwięcej rodziców na spotkania zarządu rady rodziców, chociaż prawdopodobnie przyjdzie ich niewielu. Coraz więcej rodziców jest „aktywnych komputerowo”, dlatego też proponujemy stworzenie strony internetowej dla rodziców (może być częścią strony szkoły, ale może być zupełnie niezależna). Możliwe jest również stworze– nie forum dyskusyjnego dla rodziców (istnieją darmowe narzędzia, które to umożliwią, większość informatyków potrafi to szybko zrobić), jeżeli nie namawiamy na stworzenie listy mailingowej rodziców. Oczywiście, nie należy zapominać o bardziej tradycyjnych metodach, czyli o… gazetce dla rodziców (może być to forma papierowa, tablica korkowa – ważne, aby była „na

9 Na podstawie „DRIVE”, D.Pink, Studio EMKA 2011.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

29

trasie” rodziców w szkole, np. w szatni). Formy bardziej „zaawansowane” to warsztaty dla rodziców. Proponujemy, zapytajcie rodziców w jakich warsztatach by chcieli wziąć udział, np. podczas wywiadówki. Warsztaty mogą dotyczyć przeróżnych tema- tów: zdrowego żywienia, bezpieczeństwa w Internecie, dyscyplinowania dzieci. Wierzymy, że po początkowym oporze (nie mam czasu!), wielu rodziców zacznie doceniać tę formę współpracy ze szkołą. Niektórzy rodzice nie lubią lub nie maja czasu bywać w szkole :-), co nie znaczy, że nie można z nich „korzystać”. Takie osoby często z chęcią podejmą się pozyskiwania spon– sorów lub sojuszników. A może mamy wśród rodziców kogoś, kto pracuje w urzędzie gminy i zostanie naszym rzecznikiem wobec władz? Rodzice mogą też organizować akcje zarobkowe typu pieczenie ciast na święto szkoły i sprzedawanie ich za symboliczną złotówkę. Kolejnym obszarem aktywności rodziców, bardzo rzadko wykorzystywanym, jest woluntarystyczne pro– wadzenie przez nich zajęć pozalekcyjnych. Może mamy w swoim gronie artystę, który poprowadzi wieczorem kurs rysunku lub sportowca, który zostanie trenerem drużyny piłkarskiej… Rodzice mogą też wykonywać różne prace administracyjno lub remontowe na rzecz szkoły: malować klasy, robić dekoracje. A może zadbajmy o udostępnienie sali na zajęcia dodatkowe dla tych rodziców, którzy chcą grać w siatkówkę lub tańczyć zumbę :-). Ostatnia propozycja – zwykle podczas wszelkiego rodzaju uroczystości dzieci występują dla dorosłych (inna sprawa, że wiele z nich tego serdecznie nienawidzi 🙂 – odwróćmy tę regułę i wystawmy, jako rodzice, przedstawienie dla dzieci. Spektakl rodziców to spora szansą na lepsze poznanie się, dobrą zabawę i – zaręczam – ogromną radość dzieci. Szczególnie polecam tę formę zaangażowania rodziców we wszystkich przedszkolach.

30

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Podstawa prawna

• Î  Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. nr 273, poz. 2703 ze zm.)
• Î  Ustawa z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.)
• Î  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 7 października 2009 roku w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2009 r. nr168, poz. 1324 ze zm.)
• Î  Rozporządzenie MEN z 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz.U.z 2001 r. nr 61, poz. 624 ze zm.)
• Î  Rozporządzenie MENiS z 9 grudnia 2003 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji czwartej godziny obowiązkowych zajęć wy-chowania fizycznego (Dz.U. z 2003 r. nr 217, poz. 2128)
• Î  Rozporządzenie MEN z 2 listopada 2000 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowaniaodwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1066 ze zm.)
• Î  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 marca 2005 r. w sprawie ramowych statutów placówek publicznych (Dz.U.nr 52, poz. 466)
• Î  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2007 r. w sprawie rodzajów szkół i placówek, w których nie tworzysię rad rodziców (Dz.U. nr 157, poz. 1101, z późn. zm.)
• Î  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 grudnia 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracynauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz.U. z poz. 1538)
• Î  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz.U. nr 83, poz.562, z późn. zm.)
• Î  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznychi niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2003 r. nr 6, poz. 69 z późn. zm.)
• Î  Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2011 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji obowiązkowychzajęć wychowania fizycznego (Dz.U. nr 175 poz. 1042)
• Î  Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach pu-blicznych (Dz.U. z 2012 r. poz. 204)
• Î  Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 kwietnia 2002 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz.U. nr 46poz. 432 ze zmianami)
• Î  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 lutego 2007 r. w sprawie typów szkół i placówek, w których nie tworzy sięsamorządu uczniowskiego (Dz.U. 2007 nr 52, poz. 347)
• Î  Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie warunków i sposobu organizowaniaprzez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. (Dz.U. nr 135, poz. 1516)

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

31

Bibliografia

• Î  Dzierzgowska I., Rękawek A.: Rada Rodziców – sposoby skutecznego działania w szkole. Niezbędnik Aktywnego Rodzica, wyd. 2, Wydaw. Wolters Kluwer Polska – ABC, Warszawa 2008.
• Î  Dzierzgowska I., Rękawek A.: Wszystko o radach rodziców. Niezbędnik Dyrektora, wyd. 2, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska – ABC, Warszawa 2008.
• Î  Pery A., STATUS DYREKTORA SZKOŁY – poradnik dla samorządów, ORE.
• Î  Mendel M.: Rodzice i szkoła. Jak współuczestniczyć w edukacji dzieci?, Wydawnictwo A. Marszałek, Toruń 1998.
• Î  Samorząd uczniowski. Niezbędnik opiekuna – Napiontek O., Pietrasik J., Sienkiewicz P., Karwacka K., Fundacja Civis Polonus.
• Î  Rodzice – partnerzy i sprzymierzeńcy – praca zbiorowa pod kierunkiem Wojciecha Starzyńskiego, Fundacja „Rodzice Szkole”,Warszawa 2011.
• Î  Christopher C. J.: Nauczyciel-rodzic. Skuteczne porozumiewanie się, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.
• Î  Dzierzgowska I.: Rodzice w szkole – poradnik dla dyrektorów szkół, nauczycieli i rodziców, wyd. 3, Wydawnictwo CODN, Warszawa 2001.
• Î  Mendel M.: Miejsce rodziców w przestrzeni szkoły, w: (red.) M. Mendel: Pedagogika miejsca, DSWE TWP, Wrocław 2006.
• Î  Mendel M.: Rodzice i nauczyciele jako sprzymierzeńcy, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2007.
• Î  Covey S.: 7 nawyków skutecznego nastolatka, Wydaw. REBIS, Poznań 2011.
• Î  Covey S.: 6 najważniejszych decyzji, które kiedykolwiek podejmiesz, Wydawnictwo REBIS, Poznań 2011.
• Î  Pink D.: DRIVE, Wydaw. Studio EMKA, Warszawa 2011.
• Î  Goulston M.: Po prostu słuchaj! Sztuka porozumienia, Wydawnictwo G+J, Warszawa 2011.Polecane portale dla rodziców

• www.szkolawspolpracy.pl oficjalna strona naszego Programu
• www.mlodziezowarada.org.pl strona promująca działanie młodzieżowych rad gminy/dzielnicy
• www.samorzaduczniowski.org strona zawierająca informacje przydatne w funkcjonowaniu samorządów uczniowskich
• www.samorzaduczniowski.pl j.w.
• www.brpd.gov.pl oficjalna strona Rzecznika Praw Dziecka RP
• www.dzieckowsieci.pl strony promujące bezpieczeństwo dzieci w internecie
• www.przedszkolaki.sieciaki.pl
• rodziceszkole.edu.pl strona zawiera informacje pomocne przy powoływaniu i funkcjonowaniu Rady Szkoły i Rady Rodziców
• www.szkolabezprzemocy.pl strona ogólnopolskiego programu radzenia sobie z problemami agresji wśród młodzieży
• madrzy-rodzice.pl strona zawierająca ogólnopolski test kompetencji wychowawczych dla rodziców
• www.frd.org.pl strona zawierająca informacje na temat edukacji przedszkolnej
• www.dla-dzieci.com.pl portal dla dzieci, rodziców i wychowawców, zawiera wiele inspiracji, ćwiczeń, gier

32

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

NOTATKI

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

33

NOTATKI

34

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Projekt „Szkoła Współpracy. Uczniowie i rodzice kapitałem społecznym nowoczesnej szkoły” rozwija w szkołach i przedszko– lach współpracę pomiędzy uczniami, rodzicami i nauczycielami. W ten sposób pomagamy szkołom i przedszkolom realizować ich misję w zakresie edukacji i wychowania.Zachęcamy do wzmacniania współpracy, która:tworzy przyjazną atmosferę w szkole i przedszkolu. Szkoła i przedszkole jako miejsce współdziałania sprzyja budowaniu więzi i zaufania. W takiej atmosferze lepiej się pracuje i chętniej się uczy!pomaga w wychowaniu. Rodzice, nauczyciele i uczniowie rozmawiają na temat reguł, zasad obowiązujących w szkole i przedszkolu. Mają udział w ich tworzeniu, dzięki czemu lepiej je rozumieją, uznają za wspólne i są bardziej skłonni do ich przestrzegania. Współpraca nauczycieli z rodzicami pozawala na poznanie środowiska ucznia. To poznanie jest ważne do tworzenia skutecznego wsparcia dla rozwoju każdego ucznia w szkole i przedszkolu.pomaga w uczeniu. Gdy współpraca uczniów, rodziców i nauczycieli dotyczy treści nauczania tworzymy swoisty sojusz edukacyjny. Rodzice współpracując z nauczycielami, dowiadują się, jakie są aktualne wymagania, zadania edukacyjne stawiane przed ich dziećmi oraz jakie metody nauczania są stosowane. Dzięki temu rodzice pomagając w nauce swoim dzieciom, skutecznie uzupełniają pracę szkoły i przedszkola.rozwija kompetencje społeczne. Uczniowie i uczennice współpracują z rodzicami i nauczycielami podejmując różno- rodne, wspólne działania. Liczne doświadczenia współpracy w szkole i przedszkolu przygotowują dzieci i młodych ludzi do wyzwań życia zawodowego. Umiejętność pracy zespołowej to obecnie jedno z najważniejszych kryteriów dobrego pracownika.mobilizuje zasoby. Spotykając się, rozmawiając, wspólnie działając poznajemy różne zasoby (wiedzę, pasje, zasoby ma- terialne, kontakty społeczne itp.) uczniów, rodziców i nauczycieli. Dzięki temu szkoła i przedszkole mają szansę na two- rzenie pełniejszej oferty edukacyjnej jak i wzbogacenie bazy materialnej.Szkoła i Przedszkole Współpracy wzmacnia społeczność lokalną.Doświadczenie współpracy, jakie zdobywają uczniowie, rodzice i nauczyciele wzmacnia więzi między mieszkańcami, buduje zaufanie i zachęca do zaangażowania na rzecz swojej wsi, miasta. W ten sposób szkoła i przedszkole przyczyniają się do bu– dowy kapitału społecznego.

LIDER:Ministerstwo Edukacji Narodowejal. J. Ch. Szucha 25 00-918 Warszawa www.men.gov.plPARTNER:Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej Centrum Mazowszeul. Żurawia 43 00-680 Warszawa www.frdl.mazowsze.pl

www.szkolawspolpracy.pl ISBN 978-83-60760-86-4        Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego